Özgüvenli çocuk yetiştirmek her anne-babanın en büyük hedeflerinden biridir. Çocukta özgüven; kendisini olduğu gibi kabul etmesi, kendisine değer vermesi, hem kendisinin hem de başkalarının sınırlarını bilmesi, başarabileceğine inanması, insanlarla sağlıklı iletişim kurma yeteneğine sahip olmasıdır. Fakat çocuğun sınır tanımaması, kontrol altına alınamaması, saygısızca davranması özgüven değildir. Bu ikisini birbiriyle karıştırmamak gerekir. Özgüvenli çocuk kendisiyle barışıktır. Kendisini olduğundan üstün veya aşağı görmez.
Bebekler doğduklarından sonra aile bireyleriyle arasında bir bağ oluşur. Benlik algısının temeli atılır. Sevgi göstermek, ihtiyaçlarını zamanında karşılamak, onunla konuşmak çocuğa kendini güvende hissettirir. Yakın çevresiyle, akrabalarıyla ve okul arkadaşlarıyla sağlıklı ilişkiler kurdukça bu algı daha da gelişir. Çocuk kendini olumlu yönleriyle kabul ettiği gibi, olumsuz yönlerinin de farkına varabilir. Kendi varlığına karşı saygı duyduğu için diğer varlıklara da saygılı olur.
Çocuklarda özgüven gelişimi bu şekilde olmalıdır. Ancak anne-babaların baskıcı tavırları, ‘yapamazsın, edemezsin’ ve benzeri ifadelerle çocuğun motivasyonunu kırması, bir hata yaptığında (özellikle de başkalarının yanında) azarlaması çocuğun özgüvenini olumsuz etkiler. Tam tersi onu şımartmak, her istediğini hemen yerine getirmek, dünya onun etrafında dönüyormuş gibi hissettirmek de çocuğun egoist olmasına yol açar.
Çocuklarda Özgüvensizlik Sebepleri
- Anne-babanın veya sadece birinin mükemmeliyetçi, yüksek beklentili, aşırı eleştirel olması
- Gereğinden fazla korumacı tutum sergilemek
- Aile içi geçimsizlik
- Çocukların sosyal çevrede veya arkadaş ortamında yaşadığı problemler (Dışlanması, bir özelliğiyle dalga geçilmesi vb.)
- Eğitim hayatında başarısızlık
- Cinsel istismar
- Fiziksel veya psikolojik şiddet
- Bedensel kusurlar
Özgüvenli Çocuk Yetiştirmek İçin Neler Yapılmalıdır?
- Çocuğa fikrini sormalı ve bir şey anlattığında onu dinlemelidir. Çocuk düşüncelerine değer verildiğini ve insanların onu dinlediğini gördüğünde kendine güveni artacak, o da başkalarının fikirlerini önemseyerek onları dinlemeyi öğrenecektir. Bunun için çocuğa kendini ifade edebilmesi için imkân tanınmalıdır.
- Çocukta özgüven gelişimi için yapılması gerekenler onun yaşı dikkate alınarak uygulanmalıdır. Çocuktan yapamayacağı şeyler beklenmemelidir. Aşırı derecede korumacı tutum sergilenmemeli, yerine getirebileceği şeyleri onun yapmasına izin vermelidir. Örneğin 9 yaşındaki bir çocuğa annesinin yemek yedirmesi tabii ki özgüvenini zedeleyecektir. Bunun aksine, çocuktan yaşının üzerinde şeyler istemek de özgüvenine negatif etkide bulunacaktır. 2 yaşındaki bir çocuktan üzerine dökmeden yemek yemesini beklemek ne kadar abes ise, çocuğa mutlaka okul birincisi olması, asla düşük not almaması gerektiğini empoze etmek de öyle anlamsızdır.
- Çocuğa yapabileceği sorumluluklar verilmelidir. 4 yaşını dolduran çocuklar artık belli sorumlulukları alabilecek yaşa gelmişler demektir. Ev işlerinde size yardım etmesini istemeniz, neyin nasıl yapılacağını öğretip başardıkları zaman onları takdir etmeniz ve bazen ödüllendirmeniz çocuğun özgüven gelişimine büyük katkıda bulunacaktır. Onunla gurur duyduğunuzu söylemeniz, yaptığından dolayı ona teşekkür etmeniz çocukta o davranışın yerleşmesini ve alışkanlık hâline gelmesini sağlayacaktır. Böylece büyüdüğü zaman da sorumluluk almaktan kaçan bir insan olmayacaktır.
- Çocuklarda özgüveni geliştirme yolları onu desteklemekten geçer. Onu cesaretlendirmeli, teşvik etmelidir. Sonuç ve başarı odaklı olmamalı; çocuk bir şeyi yapamadığında bile çabasından dolayı ‘âferin!’ demelidir.
- Çocuklar kardeşleriyle veya başkalarının çocuklarıyla mukayese edilmemelidir. Böyle yapmak çocukta kıskançlık duygusu meydana getirir.
- Çocuk bir hata yaptığında kötü söz söylemekten, hele şiddet uygulamaktan kesinlikle uzak durulmalıdır. Başarısızlıklarını bir deneyim olarak görmesine ve onlardan ders çıkarmasına yardım edilmelidir. Yaptığı yanlışları düzeltmek için beraber çözüm yolları üretilmelidir. Karnesinde düşük not varsa ‘bir sonraki dönemde bunu nasıl yükseltebiliriz?’ diye yaklaşılmalı, ‘haylaz, tembel’ ve benzeri sıfatlar kullanılmamalıdır.
- Çocuklarda özgüven eksikliği nasıl giderilir? diye düşünen anne-babalar ayrıca çocuğu ilgi duyduğu alanlara yönlendirmelidir. Kendi kendine yetebildiğini görmesi için çeşitli hobilerle meşgul olması sağlanmalıdır. Zamanını verimli kullanmasına destek olunmalıdır.
- Çocuğunuz bir derste iyi ise, onu başkalarına da anlatması konuşma becerisinin ve özgüveninin daha da gelişmesinde rol oynayacaktır. Öğretmeninin ona bu görevi vermesi için kendisiyle konuşmanız önerilir.
Çocuklarda Özgüvensizlik Zararları
- Özgüveni olmayan bir çocuk uyum problemleri yaşar. Yeni girdiği ortamlara adapte olmakta zorlanır.
- Arkadaşlarıyla, öğretmenleriyle ve ailesiyle sağlıklı ilişkiler kuramaz.
- Becerilerini geliştiremez. Bir konuda yeteneği olsa bile özgüvensizlik nedeniyle bunu eyleme dökme ve daha da ilerletme olanağı bulamaz.
- Saldırgan ve içine kapanık olabilir. Depresyon, kaygı ve benzeri psikolojik sorunlar görülebilir.
- Kendini başarısız ve değersiz hisseder. Görevlerini ihmâl eder. Yapsa bile başaramayacağını, başarsa dahî kimsenin umrunda olmayacağını düşündüğü için hiçbir şeye karşı istek duymamaya, hayattan zevk almamaya başlayabilir, okuldan soğuyabilir.
- Dikkati kolayca dağılır. Odaklanma sıkıntısı yaşar.
- Özgüven eksikliğinden ve yalnızlık hissinden kaynaklanan boşluğu doldurmak için kötü alışkanlıklara yönelebilir.
- Düşüncelerini rahatça ifade edemez. Hakkının çiğnenmesine ses çıkarmaz. Utangaçtır.
Özgüvenli çocuk yetiştirmek için neler yapılmalıdır? sorusuna verdiğimiz bu cevaplar her anne-babayı yakından ilgilendirmektedir. Unutulmamalıdır ki bugünün çocukları geleceğin yetişkin bireyleridir. Anne-babalar çocuklarının bir ömür boyu yanında olamayacakları için çocukların hayata küçük yaştan itibaren hazırlanması gerekir. Bunun temeli de sağlıklı özgüvendir. Çocuğun sosyal ve duygusal açıdan güçlü olması, zorluklarla mücadele edebilmesi, kendi ayakları üzerinde durabilmesi buna bağlıdır.